Cennetin Krallığı: Kudüs Gezi Notları

Kudüs…

Hakkında ne yazsanız kıt kalır. Gezeni, okuyanın önünde galip kılar. Her bir taşında kutsallık var. Sokaklarında eşi benzeri olmayan bir harmoninin fısıltısı kulağınıza çalınır.

Tarih, kültür, din, sosyoloji, antropoloji, mimari vs. bunlardan bir veya birkaçına bile ilginiz varsa gelmek için çok sebebiniz var demektir.

Saat 22 gibi Tel Aviv’den bindiğim otobüsten, 50 dakika sonra Kudüs’ün merkez otobüs terminalinde(CBC) indim. Gitmeden önce hiçbir araştırma yapmamış ve her şeyi akışına bırakmıştım. Kudüs ile ilgili kafamdaki tek şey Kubbet’üs Sahra’nın fotoğraflardan kalmış görüntüsüydü.

Terminalden çıktığımda ise şok! Seküler, modern, rahat Tel Aviv’den sonra Kudüs şaşırtmıştı. Kipalı sakallı erkekler, uzun, sade kıyafetli kadınlar, bir köşede değişik bir müzik ile coşan dindar Yahudiler ilk izlenimimi şaşırtıcı hale getirdi. Şaşkınlığı atlatıp terminalin hemen önünde yer alan tramvay durağına gittim. Kalacağım hostel eski şehir içerisindeydi. Buradan eski şehire 5 tramvay durağı var. Cadde genel olarak güzel, yürünebilir ama yaklaşık 35-40 dakika sürecektir. 5.90 şekel verip bilet aldım ve tramvaya bindim.

Devam etmeden Kudüs ile ilgili birkaç şeyi açıklayayım. Kudüs İsrail’in, İsrail tarafından kabul edilen başkenti. Uluslararası birlikler ise bunu kabul etmiyor ve başkent olarak Tel Aviv’i kabul ediyor. Eski şehir, Kudüs’ün çok küçük bir kısmı. Büyükçe bir şehir diyebiliriz. Şehirde Yahudiler çoğunlukta, Hristiyan ve Müslümanlar azınlıkta ve genelde birbirine yakın bölgeler yaşıyorlar. Şehrin yaklaşık %70’i Yahudi, geri kalanı ise Müslüman, Hristiyan ve diğerlerinden oluşuyor.

Eski şehir 4 bölgeye ayrılıyor: Müslüman bölgesi, Yahudi bölgesi, Hristiyan bölgesi ve Ermeni bölgesi. Bunların dışında Etiyopyalı, Fransız, İtalyan vb toplulukların olduğu kısımlar da var.

Hostel eski şehirde Müslüman bölgesinde yer alıyor. Müslüman bölgesinin ise şehre bakan kapısı Kanuni tarafından yaptırılan Şam Kapısı(Damascus Gate). Zaten şehrin duvarları en son halini büyük oranda Osmanlı zamanında almış ve bugüne kadar gelmiş. Hala da taş gibi.

Tramvaydan bu kapıya yakın olan Damascus Gate(Şam Kapısı) durağında inilebilir. Gece açıkçası bölgede bir Aksaray havası vardı, yusuf atmadım değil. Kapıya geldiğimde ise 5-10 tane beyaz elbiseli rahibenin ilahiler söylediğini gördüm yanlarından ise bir rahip(monk olanlardan) geçti. Kendimi bir an çok eski çağlarda yaşıyormuş gibi hissettim.

Anlattığım tüm yerleri işaretlediğim Google haritasına buradan ulaşabilirsiniz.

Hebron Hostel

Heyecanlı adımlarla Kudüs’ün eski taş yollarını takip edip sonunda hostelin asılı tabelasını gördüm. Hebron Hostel’de kalacaktım. Çok bir beklentim yoktu ancak beklentimin altında kalan bir hostel oldu. Ucuza kapatmak için iyi bir yer yine de. 2017 Kurban bayramı için gecelik fiyat 45 TL’ye gelmişti.

Booking.com‘dan rezervasyon yaptırmıştım ancak yer yoktu ve beni 16 kişilik odada 17. olarak yerleştirdi. Yattığım şeye yataktan çok sedir denebilirdi. O saatte başka bir opsiyonum olmadığı için idare ettim ve ertesi gün konuşup boşalan bir yatağa geçtim.

Booking’de hostelde kahvaltı verildiği yazıyor. Kahvaltı yok ancak onun yerine her akşam 6’da yemek veriliyor. Menü genel olarak, pilav üzerine et parçalı bir yemek ve çorba.  Lezzet olarak beğenmedim ama bütçe yapan gezginler için yenmeyecek yemekler değil. Ayrıca kahve ve sallama çay çeşitleri sürekli var. Hostelin terasına çıkıp insanlarla tanışabilir veya açık havada etrafı izleyip rahatlayabilirsiniz. Klima yok, serinliği fanlarla sağlıyorlar. O da çok başarılı olduğu söylenemez. Elektrik prizleri benim kaldığım odanın girişinde uzatma kablosuyla sağlanıyordu. Öyle yatak başında falan yoktu maalesef.

Ancak konumu çok iyi bir yer. Şam Kapısı, Yeni Kapı(New Gate) ve Jaffa Kapısı’na neredeyse eşit mesafe uzaklıkta. Kapıdan çıkıp direk aşağıya yürüdüğünüzde Mescid’i Aksa’ya, yukarı yönde ise Hz. İsa’nın mezarının bulunduğu Holy Sepulchre(Kutsal Mezar) Kilisesi’ne gidilebilir.

Kudüs’ü Keşif

Sabah kalktığımda yine şortumu giymiştim ve Mescid-i Aksa’ya gitme konusunda kararsızdım. Tam diz hizasına geldiği için içeri almama ihtimalleri vardı. Hostelden çıkıp sadece yolu takip ettim. Daracık sokaklar, kerpiç duvarlar. Bir sokak kesişiminde karşımda İsrailli askerler vardı. Bana sırayla turist misin(evet), Müslüman mısın(evet), nereden geliyorsun(Türkiye) sorularını sordular. Neden soruyorlar anlamamıştım. Sonra ise Fatiha’yı oku dediler o_O Ve o an beynim dondu. Bu adamlar niye Fatiha soruyordu ve Fatiha hangisiydi! İçimden hızlıca sureleri geçirdim ve elhamla başlayan Fatiha’ydı herhalde deyip başladım okumaya. Adamın gözlerinden doğru yolda olduğumu anladım 🙂 Geçmeme izin verdiler ve kapıya geldim. Meğersem farkında olmadan El Haram El Şerif (Kubbet’üs Sahra ile Mescid’i Aksa’nın bulunduğu alan/kompleks)’in kapısına gelmişim. Kapının hemen diğer tarafında Müslüman bir görevli vardı ve direk olarak “kapalı” dedi.

-Ama Müslümanım? (şair burada bize de mi kapalı demek istedi)

Nereden geliyorsun?

-Türkiye

Ama o şort ile olmaz, al şu eteği ört üstünü

-OK OK !?!?

Eteği aldım ama giymedim tabi ki. Şortumu aşağı çektirerekten diz altına getirdim. Ve artık içerdeyim!

Kubbet’üs Sahra ve Mescid-i Aksa

Bence bu topraklardan etkilenmek için çok dindar olmanıza gerek yok. Resmen tarihin içinde adım atıyorsunuz, anlatılamaz bir duygu. Merdivenleri çıkıyorsunuz ve berrak gökyüzünün altında güneş gibi parıldayan Kubbet’üs Sahra karşılıyor sizi.

Camiye girerken de aynı muhabbet oldu. Fatiha’yı okudum içeri girecektim ki adam dizlerin namaz kılarken açılacak dedi. Bende namaz kılmam o halde dedim, tamam dedi ve güldü.

Kubbet-üs Sahra estetik çekiciliğinden olsa gerek çoğu zaman Mescid-i Aksa sanılır. Cami 7. yy’da eski Yahudi tapınağının(Bkz. İlk Tapınak) olduğu kaya üzerine yapılmış. İçeriye girdiğinizde o kayayı görmek mümkün. Hatta alt tarafına inip namaz da kılınabiliyor. Hz. Muhammed de diğer büyük peygamberlere bu kayanın altında namaz kıldırmış.

Birkaç adım ötesinde daha mütevazı ama daha önemli başka bir yapı: Mescid-i Aksa.

Bir görevli artık klişeleşmiş soruları sorarken üzerinde üzerinde kimlik asılı başka bir ‘görevli’ çıka geldi ve Türkiye’den mi geliyorsun diye sordu. Evet dedim ve benimle gel dedi. Beni hızlı adımlarla camiye soktu. Yaşlı sarıklı bir adamla tanıştırıp caminin imamı dedi. Hızlı hızlı bir şeyler anlatırken bir yandan camiyi dikine geçip mihraba geldik. Sonra küçük bir odaya soktu ve biraz önce tanıştırdığı ‘imam’ oradaydı. Otur senin için dua edecek dedi. Adam bir şeyler okuyor falan ben mal mal bakıyorum noluyor diye. Sonra oradan başka bir odaya soktu ve pencereden manzarayı gösterdi. Birkaç fotoğraf çektim ve ‘İmam cami için senden sadaka bekliyor’ dedi. Dedim yok para falan adamlar bir kabardı cebimden 5-10 şekel çıkarıp verdim. İmam parayı alıp kayboldu hemen ortadan. Diğer şero beni alıp yine mihraba götürdü. Yine hızlıca bir şeyler anlattıp “e bende sana rehberlik ettim bana da birkaç dolar vermeyecek misin” dedi. Lan git ne parası deyip bu sefer ben kabardım. Sinirlendiğimi görünce adam hemen topuk. Peşinden gidip yakalasam mı diye bir düşündüm ama ne bulunduğum ortama yakıştırdım ne de dışardaki polise, görevliye güvenemedim.

Dünyadaki en kutsal yerlerden birisine gelmişsiniz, müthiş bir hissiyat var ve uhrevi duygularınız tavan yapmış, sizi Müslüman mısınız diye binbir soru sorup içeri alıyorlar ama bu mahlukların orada elini kolunu sallayıp Müslümanları kafalayıp üçkağıtçılık yapmasına da izin veriyorlar.

Ağlama Duvarı (Kotel = Western Wall = Batı Duvarı = Burak Duvarı)

Gerçekten çok ilginç. Kudüs ‘ü özel kılan şey de bu.

Biraz önce duvarın diğer tarafında Hz. Muhammed’in miraca çıkarken Burak’ı bağladığına inanılan yerdeyken, şimdi duvarın diğer tarafında Yahudiler için dünyadaki en kutsal yerdeydim. Evet aynı duvar!

Peki neden Batı Duvarı ve neden Batı?

Çok eski tarihlerde Hz.Süleyman buraya Süleyman Tapınağı’nı(İlk Tapınak) inşa ediyor. Daha sonra bu tapınağı Babilliler yıkıyor ve İkinci Tapınak yapılıyor. Sonra bu tapınak da Romalılar tarafından yıkılıyor. Yahudiler için kutsal olan bu iki yapıdan dolayı, tepe ve çevreleyen tüm duvarlar da kutsal kabul ediliyor. Batı duvarı hem o dönemden beri ayakta kaldığı hem de eski tapınağa en yakın olduğu için en kutsal olarak  kabul ediliyor.  Aslında kutsallığı konusunda da çok tartışma var. Osmanlı zamanında Yahudiler’in bu topraklara davet edilmesiyle yavaş yavaş önem kazanıyor. Yani ‘hep’ kutsal bir yer değilmiş.

Şu an ibadete açık olan duvarın çok küçük bir kısmı. Çünkü geri kalanı Müslüman bölgesinde kalıyor ve üzeri çeşitli yapılarla dolu. 1967 yılında İsrail, Arap ülkelerine karşı savaş açtığında buradaki evlerin bir kısmını yıkıp alanı genişletmiş.

Ağlama duvarı alanına giriş AVM’ye girer gibi güvenlik görevlileri X-ray cihazları falan var. Sorgusuz sualsiz giriyorsunuz. Kipalı, sakallı, payotlu amcalar, gençler etrafta dolanıyor. Birçoğu duvarın dibinde duasını ediyor. Şortlu makineli halimle kim görse durdurduğu için ve son duvara yakın tarafta görevliler olduğu için girmeye yeltenmedim.

Alakasız ama aklıma geldi. Sokaklarda dikkat ederseniz dindar birçok Yahudi kadının saçlarını kazıtıp peruk kullanıyor. Dünya işleriyle uğraşmama gibi bir gaye vardı sanırım.

Ancak bu duvara yaklaşamayacağınız manasına gelmiyor. Duvarın dibindeki tüneller müze olarak açık ve ziyaret edilebiliyor. Rehber eşliğinde Kudüs ve duvar hakkında detaylı bilgi alınabilir. Tur saatleri ve rezervasyon için websitesi: https://english.thekotel.org/western_wall_sites/western_wall_tunnels/

Bilet, rezervasyonsuz gişeden de alınabilir. Akbili öğrenci kartı gibi gösterip bileti 19 Şekele aldım ve tur yaklaşık 50 dakika sürdü.

Via Dolorosa

Efendim diğer birçok peygamber gibi Hz. İsa da (nam-ı diğer Jesus) bu topraklarda yaşamış. Doğduğu yer olan Betlehem(Beytüllahim)’den daha sonra bahsedeceğim.

Şimdi bahsedeceğim ise Hz.İsa’nın suçlu bulunup, sırtına çarmıhın bağlıyken yürüdüğü yol. Tabiki rota tahmini ve günümüz şartlarına göre ayarlanmış. Manası ise ‘Acı yolu’.

Yolda 14 durak(station) var ve her birisinin özel anlamı var. İlk durak Hz.İsa’nın yargılandığı yer ve şu an bir Müslüman ilkokulunun olduğu yerde yaşanmış. Giriş özel izinle ve her saatte olmuyor (Pazartesi-Perşembe, Cumartesi 14:30-18:00; Cuma 14:30-16:00). Bunu bilmeden çok daha erken gittiğim için girememiştim. Bunun dışında İsa’nın ilk tökezlediği, Meryem’in İsa’yı gördüğü yer olan duraklar var. Her durağı Roma rakamlarıyla işaretlemişler. Son 5 durak Holy Sepulchre(Kutsal Mezar) Kilisesi içerisinde kalıyor. 9’dan sonra nerede bu 10 diye aramayın 🙂 Çoğunda bir kilise, şapel mevcut ve Hristiyanlar her birisinde durup dua ediyorlar. Yolda bir grup insan toplanıp dua ediyorsa bu duraklardan birisi olma ihtimali yüksek. Ayrıca çeşitli gruplar bazı günlerde bu yolu cemaat olarak dualar eşliğinde ‘yaşıyorlar’.

Haritada bu noktaları işaretledim. İsteyenler Google Maps’ten rahatça takip edebilir.

Holy Sepulchre (Kutsal Mezar) Kilisesi

Hristiyanlar için dünyadaki en önemli kiliselerden birisi, bir nevi hac noktası. İnanışlarına göre Hz.İsa’nın mezarı içeride. İlk yapılışı 4.yy’a kadar gidiyor. Sonrasında Fatimiler zamanında yıkılmış ve Bizans’ın ısrarlarıyla 11.yy’da tekrar inşa edilmiş. İçerisi loş biraz ağır bir havası var.

Önemli birkaç yerden bahsedeyim. Ana kapıdan girince direk karşınızda yerde kalan bir taş var. Burası İsa’nın gömülmeden önce hazırlandığı taş. Hemen girişte sağdaki merdivenleri çıkınca  gösterişli kutsal alan(Golgotha) ise Hz.İsa’nın çarmıha gerildiğine inanılan yer. Bu yerin aşağısında giriş katında yer alan 2 tane şapel var. Bir tanesinin adı Adem Şapeli ve İsa’nın kanının buraya damladığı inanılıyor.

Aşağıdaki fotoğraflardan bol ışıklı olan bana ait değil ama çok iyi çekim olduğu için koydum. Kaynak

David(Davut) Müzesi

Şehri yukarıdan görmek isteyenler için en güzel konuma ve yüksekliği sahip yer. Giriş ücreti biraz tuzlu. İçeride Kudüs’ün ve kalenin İlk Tapınak’tan Memlüklüler’e, Haçlılardan Osmanlılar’a dayanan tarihine dair birkaç müze var. Kulelerinden hem yeni şehri hem eski şehri izleyebilirsiniz.

Zeytin dağı

Dağ kutsal tepenin doğusunda kalıyor. Burası 3 ilahi dinde de yeri olan önemli bir yer. Tepede Alman, İtalyan, Rus kiliseleri var. Adeta bu kutsal topraklara ne kadar yakın olsak, ne kapsam kârdır demişler kapış kapış gitmiş. İnanışa göre Hz.İsa Suriye’de bir yere inecek ve yürüyerek bu dağda mehdi ile buluşacakmış.

Eski zamanlarda Hz.İsa çarmıha gerilmeden önceki geceyi bu dağdaki Getsemani Bahçesinde geçirmiş. Bölgede kilise, Getsemani Bahçesi ve şehri seyreylemek için seyir noktaları önemli yerler. Buraya ancak cuma günü gittiğim ve şabat başlamadan şehirden ayrılmak istediğim için çok vakit ayıramamıştım. Ancak Kudüs ‘ü dışarıdan izlemek için en iyi konum burası denilebilir.

Ermeni bölgesi

Eski şehrin güneybatı bölgesi Ermeniler’e ait. Diğer bölgelere göre oldukça tenha. Arkadaşın dediğine göre 1000 kisi falan kalmış ve çoğu ev boş olmasına rağmen Ermeniler kesinlikle evlerini, arsalarını satmıyorlarmış. Hem maddi kaygıları olmaması hem de buradaki nüfuslarını, varlıklarını kaybetmek istememeleri en önemli sebep.

İlginçtir bu sokaklarda dolanırken bir Ermeni esnaf beni durdurup Alman mısın diye sordu. Tutmayınca İtalya, Belçika, Norveç, Yunanistan Allah ne verdiyse saydı ama bulamadı. En sonunda Türkiye deyince dükkanına davet edip özel bitki çayından ikram etti.

Jaffa Kapısı

Burası en meşhur ve bilinen kapılarından. Hristiyan bölgesine açılıyor. David Müzesi de bu kapının hemen yanında kalıyor. Birçok Osmanlı izini burada görmek mümkün. Hatta kapıdan çıkmadan sağ tarafta 2 tane mezar var. Merhumların kim olduğu bilinmemekle beraber surların inşaatında çalışan işçi veya mühendisler olduğuna dair teoriler var.

Yine yapamadığım içimde kalan şeylerden biri surların üzerinden şehrin etrafını dolaşmaktı. Eğer bunu yapmak isterseniz gişe ve başlangıç noktası yine Jaffa kapısının hemen yanında çıkarken sağ tarafta kalıyor (The Ramparts Walk tabelası).

Jaffa Caddesi

Şehrin kalbi burada atıyor. İstiklal caddesi de keşke böyle güzel parkelere sahip, geniş ve mimari çirkinliklerden arınmış olsa. Eski şehirden çıkana kadar Kudüs’ün normal bir şehir olduğunu neredeyse unutmuşum. Hem cadde üzerinde, hem de caddeye çıkan diğer sokak ve caddelerde dolaşmak keyifli. Canlı müzikler, dans eden gençler geceleri cıvıl cıvıl. Gece hayatına atılmak isteyenler de soluğu buralarda alıyor. Kipalı, payotlu(şakaklardan uzattıkları saç parçaları), dindar Yahudi gençliğini içki masalarında görmek Tel Aviv’den gelen arkadaşımı bile hayretler içerisinde bıraktı.

Yehuda Pazarı

Tel Aviv’deki Carmel pazarı gibi klasik bir halk pazarı ama çok daha düzenli ve temiz. Eski şehirden uzaklaştıkça turist sayısı oldukça azalıyor. Meraklı gezginler bu bölgeyi keşfedebilir.

Alışveriş

Kudüs’te bile AVM gezeceğim diyorsanız Jaffa kapısının çıkışında Mamilla AVM var. Buradan özellikle Müslümanlar pek hazzetmiyor. Çünkü AVM’nin bulunduğu yerde önceden Müslüman mezarlığı, kilise ve hastane varmış. İsrailliler tabiki mezarlığı buldozerle ezip geçiyorlar. Sonralarda ise burayı yenilemek istiyorlar ve çok uzun tartışmalar sonrasında kilise ve hastane gibi tarihi yapıların taşları numaralandırıp taşınıyor. Bazı binaların üzerinde göreceğiniz numaralar bununla ilgili. Herhalde ilgi çeksin diye orada durmaya devam ediyorlar.

Şehrin özellikle Müslüman bölgesi çok daha canlı ve kalabalık. Çoğu zaman yolda yürümek dahi zorlaşıyor. Ancak ucuza yemek veya alışveriş yapmak istiyorsanız Müslüman Arap bölgeleri daha uygun fiyatlar sunuyor. Eğer esnaf Müslümansa Türkiye’den gelmeniz bir avantaj olabilir. Hristiyan ve Yahudi bölgeleri görece daha sakin oluyor. Ben bir noktadan sonra Şam Kapısı’nın kalabalığındansa Jaffa Caddesi’ne bakan Yeni Kapı’yı kullanmaya başlamıştım. Bir de son olarak aşağıdaki fotoğraflardan ilkinden bahsedeyim. Sütunların 2000 senelik bir geçmişi var ve yaklaşık 2-3 metre yükseklikten çekildi. O günden bu güne şehrin nasıl yükseldiğini görebilirsiniz.

Bu yazıda belli başlı bazı yerleri yazdım. Sayılabilecek irili ufaklı o kadar çok yer var ki. Müslüman bölgesindeki Aslan kapısı, Şam Kapısı çıkışında kalan Müslüman bölgeleri, Yahudi bölgesindeki Cardo, Hurva Sinagogu(Davut Müzesinden sonra yüksek yerlerden, yukarısına çıkılabiliyor ama giriş paralı), Davut’un mezarı, Hristiyan bölgesindeki Muristan meydanı, Zeytin dağındaki Getsemani ve Meryem Kilisesi ve daha nice nice yer var. Sokaklar sürprizlerle dolu, kaybolun ve keşfedin..