İsrail’e Gitmeden Bilinmesi Gerekenler

Kurban bayramı’nda yaptığım İsrail gezisindeki gözlemlerimi, bilinmesi gerekenleri sıcağı sıcağına paylaşıyorum. Gitmeden önce fikir sahibi ve tedbirli olmak isteyenler için uçak biletinden Couchsurfing’e, ilginç bazı bilgilerden İsrail’e gitmenin ne kadar masraflı olduğuna dair birçok şeyi İsrail’den bildiriyorum.

İsrail’e Uçak Bileti

Biletimi bayramdan sadece 2 hafta önce 640 TL’ye THY’den GotoGate üzerinden aldım. Normal zamanlarda 450-500 seviyesine düşecektir.

İsrail’de Couchsurfing

Böyle bir ülkeye gidiyorsanız ve insanları, kültürü, olan biteni anlamak istiyorsanız en iyi yol Couchsurfing. Ben de bu fırsatı kaçırmadım. Kaldığım 9 geceden 3’ünü Couchsurfing ile geçirdim.

Host teklifleri ise bir İran değil tabii ki! Sadece 5 kişiden host etme teklifi geldi. 3’ü Tel Aviv’den, 1 tane Betlehem(Filistin)’den ve 1 tane Haifa’dan.

İsrail Hakkında Genel Bilgiler

• Para birimi şekel(shekel). Türk Lirası ile oran neredeyse 1’e 1. Kısaca NIS ve ILS olarak görebilirsiniz.
• Para biriminin eşit olması sizi heyecanlandırmasın, İsrail gerçekten pahalı! Birçok şey Türkiye’ye göre en az 2-3 kat daha pahalı. Örneğin; 500 ml’lik suyu en ucuz 3 liraya aldım. Otobüs tek biniş 6 lira. Yakıt fiyatları 5.5-7 arasında değişiyor gibi gibi.
• Hava gerçekten çok sıcak ve nem yüksek. Yazın gidiyorsanız şort ve rahat, sağlam bir terlik, güneş gözlüğü, şapka en iyi dostunuz olacaktır.
• Musluk suyunun içilebildiğini söylediler. İçtim hala yaşıyorum.
• Prizler ve voltaj bizimkiyle aynı.
• Kredi kartını rahatlıkla kullanabilirsiniz. Pin kodu kullanımı yok, imza alıyorlar.

İsrail’de Seyahat/Ulaşım

• Güvenlik konusunda paranoya sahibi olduğu doğrudur. Daha önce İran’a giriş yaptıysanız ülkeye girerken ve çıkarken birçok soruya maruz kalacaksınız. Olağan şüphelisiniz! (Pasaporttaki İran damgası nedeniyle girişte 45 dakika sorgu + 2 saat 45 dakika bekleme süresi tecrübe edildi. Çıkarken ise insanların 15 saniyede geçtiği güvenliği sorgu sualin ardından 5 dakikada geçtim.)
• Yukarıdaki maddeyi ezen yaşantılar da var tabi. Örneğin blog aracılığıyla bana ulaşan ZeDu daha önce Suudi Arabistan ve İran’a seyahat ediyor. Kişisel vize başvurusu reddedilmesine rağmen yılmayıp grup vize başvurusu yapıyor ve vizeyi kapıyor. İsrail’e girişte ise yanında grup olmamasına rağmen rahatlıkla geçiyor. Yani kafaya taktımı oluyormuş.
• Filistin’e giriş yapmak istiyorsanız vize başvurusunda veya havalimanında giriş yapacağınızı belirtmenize gerek yok.
• Filistin’e girerken bir kontrol noktasından(checkpoint) geçiyorsunuz. İsrail’den Filistin’e geçerken hiçbir kontrol yok. İsrail’e girerken ise sadece X-Ray’den geçiyorsunuz. Pasaport kontrolü yabancılar için yok gibi, çok rahat.
• Şu an Filistin diye geçen bölgeler İsrail’in doğusunda kalan Batı Şeria(West Bank) ve Akdeniz kıyısındaki Gazze bölgesi. Gazze Hamas’ın kontrolü altında ve burası hem tehlikeli hem de zaten turistler giremiyor. Batı Şeria’ya ise gönül rahatlığıyla gidebilirsiniz (rahatlığınız bir açık hava hapishanesi nasıl olurmuş görene kadar devam edicek..).
• El Halil(Hebron) şehrine gitmek için Kudüs’te Şam kapısı çıkışından otobüse binebilirsiniz. ZeDu 25 şekellik bileti pazarlıkla 17 şekele alabilmiş.
• Resmi tatilleri cuma ve cumartesi.
• Cuma akşam 5 civarından Cumartesi 7-8 civarına kadar aynı zamanda Yahudilerin dini günleri olan şabat(shabat). Şabat zamanı hiçbir İsrail menşeili otobüs, tren vb çalışmıyor. Sadece taksi veya kendi işini yapan insanlar çalışıyor. Müslüman veya Hristiyanların işlettiği otobüsler şabatta çalışıyor. Yine de aşağıda verdiğim siteden kontrol ediverin.
• bus.co.il ve rail.co.il siteleri ülke genelindeki otobüs ve tren tarifelerini kapsıyor. Tel Aviv ve çevresinde Egged, Haifa’da Metronit, Akko’da Kavim gibi firmalar var. Hepsini bus.co.il’den görebilirsiniz. Ayrıca Moovit mobil uygulaması da başarılı.
• Şabat zamanı gelip Kudüs’e geçecekseniz havaalanı binasından hemen çıkışta dolmuşlar var. 64 şekele Kudüs’e gidiyor(2018 Mart fiyatı).
• Ülkenin yüz ölçümü oldukça küçük bu yüzden İsrail’de ulaşım kolay. Ülkenin büyük şehirleri arasında seyahat ortalama 1-1.5 saatte alıyor. Kudüs’ten Filistin’e(mesela Betlehem veya Ramallah’a) geçmek ise 20-30 dakika.
• İsrail’de araç kiralama fiyatları çok uygun gözükmüştü. Ancak İsrail’de kiraladığınız aracı Filistin yönetiminin yetkisi altındaki bölgelerde kullanamayacağınızı bilin. Bu şu demek: örneğin Ölü Deniz’e gidebilirsiniz çünkü anayollar İsrail kontrolü altında. Ancak Filistin şehirlerine giremezsiniz. Bunu yapabileceğiniz sadece Doğu Kudüs’te birkaç firma(Green Peace (http://www.greenpeace.co.il/conditions.htm), Dallah) var. Araç kiralamayı düşünenler için şu link de yararlı olur.
• Otobüs, tren, dolmuş-taksi, taksi yaygın şekilde kullanılıyor. Otobüs bileti içerde şoförden alınabiliyor. Onun dışında gördüğüm kadarıyla bilet kiosklarında kredi kartı geçiyordu.
• Tel Aviv’de belki birkaç yerde otobüs kullanabilirsiniz uzak mesafelerden dolayı ancak Kudüs ve diğer şehirler için yürüyerek hemen her yere gidilebiliyor.
• İngilizce bilen sayısı genel olarak iyiydi.

İsrail’de Gezilecek Yerler

• Tel Aviv modern, rahat, seküler bir şehir. Kudüs ise çoğunluğu dindar insanlardan oluşuyor. Haliyle şabat zamanı Kudüs’te sokaklar boşalıyor, hayat neredeyse duruyor. O tarihlerde başka bir yerde olmayı tercih edebilirsiniz.
• Tel Aviv biraz tarih, bolca eğlence, deniz, kum, güneş, sörf için ideal. Din, tarih, kültür ağırlıklı bir gezi için ise Kudüs. Hayfa çok fazla turistik aktivite olmasa dahi güzel bir şehir. 1-2 gün ayrılabilir. Trekking, hiking sevenler için çok güzel trailler var.
• İsrail’in en güney ucunda Kızıldeniz’e kıyısı olan Eliat deniz severler için ilgi çekici olabilir. Özellikle dalış meraklılarının tercih ediyormuş. Gitmedim bilmiyorum.
• Buralara Kutsal Topraklar diye boşuna denmiyor. 3 din için de çok fazla görülecek yer var. Ona göre araştırmanızı çok iyi yapıp önceliklerinizi belirleyin. Ben olabildiğince spontane takıldım. Birçok yeri orada duydum, öğrendim ancak bazı yerlere gitmek için çok geç veya pahalı olabiliyor. Filistin’de Eriha(Jericho), Beytullahim(Betlehem), El Halil(Hebron)’da ilginizi çekecek yerler olabilir.
• Bu ülkede sadece Yahudiler yaşamıyor. İkinci etnik çoğunluk olarak Araplar var. Arapların hepsi müslüman değil, birçok hristiyan da var. Ayrıca çok sayıda Güneydoğu Asyalı ve Afrikalı gözüme çarptı.
• Birçok tabela, bilgilendirme vb yerde sadece İbranice var. İkinci olarak Arapça ve daha azında İngilizce var.
• Daha ucuza alışveriş yapmak, döviz bozdurmak için müslüman Arap bölgelerini tercih edin. Muazzam farklar olabiliyor.
• İsrail’de alışveriş için mutlaka pazarlık yapın.

İsrail’de Ne Yenir?

İsrail’deki en meşhur yemeklere baktığınızda Arap etkisi kendisini gösteriyor. İsrail daha çok Akdeniz mutfağıyla öne çıkıyor. Yeşillikler, turşu, domates, soğan, sarmısak, tahin yoğun biçimde kullanılıyor. Aşağıda yazdıklarım daha çok sokak lezzeti olarak değerlendirilebilir.

Humus: Arapça nohut manasına gelen humus, nohut ve tabii ki tahinden yapılıyor. Tabii ki tahin dedim çünkü her şeyin yanında tahin kullanıyorlar. Humusu ise Türkiye’de daha çok meze olarak biliriz ancak yemek gibi yeniyor burada. Birçok yerde humus üzerine nohut, maydonoz, zeytinyağı, toz kırmızıbiber konularak ikram ediliyor. Mekanına göre turşu, sarımsak, turşu suyu, domates, salatalık çeşitli garnitürlerle gelebilir. Elinize pıtıl ekmeği alıp afiyetle gömüyorsunuz.

Felafel: Nohut veya bakla köftesi olarak adlandıracağımız bu yuvarlak şeyleri kızgın ateşte kızartıp pıtıl ekmeğin arasına koyuyorlar. Yanına da Allah ne verdiyse salata, turşu,

Şakşuka: Bu ismi ilk duyduğumda şaşırdım. Çünkü yapılan şeyin bizdeki patlıcanlı yemekle hiç alakası yok. Bildiğimiz menemen! Standart menemen malzemelerinin yanı sıra soğan, sarımsak, birkaç çeşit biber var. Bandırdıkları ekmeğe ise tahin sürüyorlar. Şakşukayı dışarda yapan yerler görsem de ben evde yedim.

Şavırma: Döner dünyanın dört bir yanında karşınıza farklı isimlerle çıkabilir. Ufak farklılıklar olsa da konsept belli. Buradakinin tek farkı porsiyonları daha büyük ve garnitür olarak çeşit daha fazla: Yeşillik, salata, turşu, tahin vb.

Malabi: Tel Aviv’deki ev sahibimin “sana muhteşem bir tatlı yedircem, bayılacaksın” dediği, “bildiğin muhallebi la bu” tepkisi verdiğim tatlı. Evet arkadaşlar muhallebi burada malabi adını almış ve bir Arap tatlısı olarak biliniyor. Sunumu, küçük kaplarda üzerine isteğe göre vişne, karamel vb. şurup ve fındık, fıstık, kurabiye parçalarıyla yapılıyor.

Sandviç: Böyle bir başlık ne kadar uygun bilmiyorum ama Tel Aviv’de ilk gün yediğim vejetaryen sandviç çok iyiydi (40 TL vermemle asla alakası yok!). Başka yerde denemedim ama oturduğunuz mekanlarda şans vermek isteyebilirsiniz. Yolu düşen olursa Cafe Henrietta lokallerin takıldığı çok tatlı bir mekan.

Dondurma: Yine ucu açık bir başlık ama gerçekten bu da çok iyiydi. Oradan tanıştığım birisinin tavsiyesi üzerine Anita adlı mekanda yedim. Daha sonra aynı tarzda yapan başka yerler de gördüm ancak denemedim.

Dini/Siyasi

• Helale uyuyorsanız Koşeri(kosher) takip edebilirsiniz. Koşerin helalden daha katı kuralları var. Birçok yerde kosher ibaresini görürsünüz, emin değilseniz “koşer?” diye sorabilirsiniz.
• Dini bölgelere girecekseniz uygun kıyafetler gerekecek. 3(+Bahai) din içinde dizi ve omuzları örtmek genelde gerekiyor. Ayrıca kadınlar baş örtmek için de bir şeyler götürebilir.
• Mescid-i Aksa(Al Aqsa) ve Kubbet-üs Sahra’nın bulunduğu El Haram El Şerif bölgesine giriş Müslümanlar için serbest, gayrimüslimler için ise belirli saatler var. Camilere ise sadece Müslümanlar girebiliyor. Türkiye’den geldiğinizi söylediğinizde Müslüman olduğunuzu neredeyse kanıtlamış oluyorsunuz.  Yine de Müslüman olduğunuzu kanıtlamanız için Fatiha, Kevser, Nas ve benzeri sureleri okumanızı isteyebilirler.
• Türkiye ile ilgili gündemi, siyasi durumu az çok biliyorlar. Tayyip’i hiç sevmiyorlar. Hatta Netanyahu antidemokratik bir şeyler yaptığında “Netanyahu’da Erdoğan gibi davranmaya başladı” diye bir deyiş varmış.
• Sokaklarda çok fazla asker görmeye alışın. Kadınlar için en az 2, erkekler için 3 sene zorunlu askerlik görevi var. Erkekler bu görevi memur gibi yapmak isterse bu süre 6 seneye, bir yandan üniversite okuyayım, kariyer yapayım derlerse 10 sene askerlik yapıyorlar!
• Gitmeye ve araştırmaya vaktim olmadı maalesef ancak geçmişi çok öncelere dayanan sosyalist köyler, topluluklar var. Merak edenler kibbutz’u araştırabilir.
• Birçok müslüman Türkiye’den geldiğinizi duyduğunuzda sıcak davranacaktır. Yine de dikkatli olmakta fayda var. Özellikle karşınızdaki esnafsa bu bahaneyle sizi kafalamaya çalışıyor olabilir. Mescid-i Aksa bölgesinde ise sahte rehber ve imamlara dikkat edin! “Zorla” sadaka ve rehberlik ücreti isteyebilirler.

İsrail’e Gitmenin Masrafı

Fikir vermesi açısından yaptığım harcamaların yüzdesini verdim. Kalacağınız yerler, gideceğiniz şehirler, yediğiniz içtiğiniz her şey  tabii ki oranları değiştirebilir. Değerlendirirken şu noktaları gözden kaçırmayın:

• Yaptığım gezi 9 gece 10 gündü.
• 3 gece Couchsurfing 6 gece hostelde kaldım.
• Tel Aviv, Kudüs, Bethlehem(Beytüllahim),Hayfa ve Akko şehirlerine gittim. Ölü Deniz (Lut Gölü), Ein Gedi, Masada için tura katıldım.
• Çoğu zaman yürümeyi tercih ettim. Mesela şehiriçi ulaşımda toplamda sadece 5 kere otobüs kullandım.

Grafikten görüleceği üzere en büyük kalem yeme içmeye ait. Hediyelik eşya ve eğlencenin beraber %20’lik bir dilime sahip olması önemli bir nokta; buradan tasarruf edilebilir.